historia uzdrowiska
Był rok 1846 -historia uzdrowiska
Między górami Czerszlą i Kiczerą, na granicy Żegiestowa i Andrzejówki, rozpoczyna się historia związana z wodą, która dała początek bogatej historii żegiestowskiego uzdrowiska.
W czasach, gdy oddalona o 20 kilometrów Krynica była już znana w Galicji ze swych wód leczniczych, mieszkaniec Muszyny Ignacy Medwecki, w wolnych chwilach eksplorował okoliczne nadpopradzkie wzgórza w poszukiwaniu rud żelaza bogatych w limonit i hematyt. Przypadek sprawił, że Medwecki w 1846 roku odkrył w Potoku Szczawnym źródło bardzo silnie musującej, kwaskowatej wody, która kipiała na środku płynącego potoku, a otaczające go kamienie miały rdzawobrunatny kolor. Zaintrygowany, postanowił zbadać pochodzenie tego zjawiska. Skierował potok nowo wykonanym korytem, próbując odizolować samo źródło. Podczas tych prac natrafił na kolejne źródło, jeszcze silniejsze od poprzedniego, które w niedalekiej przyszłości nazwie Anna, na cześć swojej ukochanej żony Anny, córki Tomasza Sowińskiego i Marii Kmietowicz.
Anna
Zakładając, że woda znaleziona ma podobne właściwości lecznicze jak wody z źródeł krynickich, Medwecki nabył tereny, na których znajdowało się to źródło, od okolicznych włascicieli. Po przygotowaniu terenu i zbudowaniu drewnianych cembrowin, Medwecki zlecił dokładne zbadanie wody wydobytej z tego źródła. Pierwsze badania chemiczne wód z źródeł Maria, Anna i Antonina przeprowadził profesor Karol Fryderyk Mohr, a ich wyniki zostały opublikowane w 1847 roku. Analiza chemiczna wody wykazała, że jest to bardzo silna woda mineralna zawierająca żelazo, posiadająca wszystkie charakterystyczne cechy wód leczniczych. Te badania dodatkowo utwierdziły Medweckiego w przekonaniu co do słuszności jego decyzji.
Po ukończeniu budowy łazienek i kilku domów mieszkalnych, uruchomił zakład zdrojowy. Sława i skuteczność wód żegiestowskich zaczęły się szybko rozchodzić. Pomimo trudności w dojeździe do zakładu, zaczęło przybywać coraz więcej gości, przyciąganych skutecznością wód oraz urokliwym krajobrazem nad Popradem.
Podróż do wód
Na przykład, podróż z Krakowa do zakładu trwała około dwóch dni. Podróżowano zaprzęgiem konnym, wiodąc drogą przez Nowy Sącz do Krynicy, a stamtąd przez Muszynę wzdłuż brzegów Popradu do Żegiestowa. W dokumentacji z pierwszych lat funkcjonowania zakładu widnieje wiele nazwisk polskiej arystokracji wśród odwiedzających. To świadczy zarówno o zainteresowaniu najwyższych sfer polskiego społeczeństwa krajowymi uzdrowiskami, jak i o uznaniu, jakim cieszył się zakład Medweckiego. Do jego rozgłosu przyczynili się m.in. pisarze Władysław Ludwik Anczyc, Ignacy Kraszewski, Józef Łepkowski – ówczesny rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, a przede wszystkim Józef Dietl, lekarz i pionier polskiej balneologii.
Historia uzdrowiska
W 1857 roku zakład zdrojowy składał się z pięciu drewnianych budynków: Domu Białego, Restauracji, Domu Szwajcarskiego. W 1877 roku te budynki zostały zastąpione przez Dom Zdrojowy oraz pierwszy deptak w uzdrowisku. Pozostałe obiekty to łaźnie mineralne oraz willa Potok. Oprócz posiadłości Medweckich, na terenie uzdrowiska znajdował się prywatny dom bogatego Węgra, Hensla, który, zachwycony pobytem w uzdrowisku, odkupił działkę od Medweckich i wybudował własny dom. Z każdym rokiem Medweccy rozbudowywali zakład, wznosząc coraz to większe i bardziej okazałe wille. W kolejnych latach powstały Alojzówka, willa Popielata oraz Karolówka. Część uzdrowiska prowadząca do dzisiejszego przystanku kolejowego była niedostępna, ponieważ stok góry opadał tuż do rzeki Poprad. Zaraz po uruchomieniu zakładu, Medwecki zaczął butelkować wodę ze źródła Anna i wysyłać ją do większych miast Galicji i Królestwa Polskiego. Początkowo skrzynie z butelkami spławiano Popradem, a po otwarciu kolei w 1876 roku transport odbywał się na stacji w Żegiestowie. W 1883 roku Ignacy Medwecki przekazał prowadzenie zakładu swojemu synowi Karolowi, który razem z wujem Alojzym kontynuowali rozbudowę uzdrowiska.
Dziewiętnastowieczny kurort
W czasach pobytu prof. Skobla w zakładzie zdrojowym funkcjonowało pięć budynków drewnianych: dom Biały z czteroma pokojami i jedną kuchnią, budynek Resteuracyja o szesnastu pokojach i trzech kuchniach, Szwajcarski o pięciu pokojach i jednej kuchni – wymienione budynki zostały rozebrane, a na ich miejscu w 1877 roku wzniesiono Dom Zdrojowy oraz pierwszy deptak w uzdrowisku. Pozostałe obiekty to Łazienki o trzech pokojach i szesnastu wannach oraz willa Potok o dziewięciu pokojach i dwóch kuchniach. W latach 1867-68 doc. dr Adolf Aleksandrowicz przeprowadza dokładny i wszechstronny rozbiór chemiczny wody leczniczej ze źródła Anna, w następstwie jego badań powstaje szereg prac naukowych o żegiestowskiej wodzie, które rozsławiają jej właściwości wśród mieszkańców Galicji, Węgier i Królestwa Polskiego.
Budowa kolei
Wraz z rozpoczęciem budowy kolei tarnowsko-leluchowskiej, Medweccy przewidzieli szybki rozwój zakładu i rozpoczęli budowę nowych willi. W 1875 roku wzniesiono Karczmę, która później przekształciła się w sklep, willę Wodospad, a w 1876 roku willę Hotel. W ramach wymiany gruntów na potrzeby budowy linii kolejowej, zakład uzyskał dogodny dojazd od dworca, wygodne zejście do rzeki oraz podmurowanie łazienek nad brzegiem Popradu. W 1877 roku na miejscu dawnych domów Białego, Szwajcarskiego i Restauracji powstał Dom Zdrojowy, usytuowany nad źródłem Anna, wraz z deptakiem. W kolejnym roku wzniesiono piętrową willę Karolówka, a w 1882 roku wybudowano pensjonat Żegotka, który obecnie jest najstarszym budynkiem zdrojowym. Za czasów Karola Medweckiego Żegiestów-Zdrój przekształcił się w prawdziwy kurort; za jego staraniem uzdrowisko otrzymało stałą aptekę, pocztę i telegraf. Złoty okres rozwoju uzdrowiska rozpoczął się od otwarcia linii kolejowej, która została uruchomiona 18 sierpnia 1876 roku, w 46. rocznicę urodzin cesarza Franciszka Józefa I. Wówczas ogromnym osiągnięciem było wybudowanie łazienek mineralnych i wyposażenie ich w nowoczesne wanny systemu Schwartza, w których używano pary wodnej do ogrzewania kąpieli.
Dalsza rozbudowa zdroju
Z każdym rokiem Medweccy rozbudowywali zakład, wznosząc coraz większe i piękniejsze wille. W kolejnych latach powstały: Alojzówka z dwudziestoma pokojami i dwiema kuchniami, willa Popielata z dziewiętnastoma pokojami oraz Karolówka z piętnastoma pokojami i dwoma kuchniami. Kiedy w 1864 roku prof. Józef Dietl zwiedzał uzdrowisko, domy zakładowe sięgały poza Alojzówkę aż do drogi prowadzącej w kierunku Muszyny. W miejscu, gdzie później została wybudowana dolna restauracja zwana Hotelem, znajdowała się kręgielnia. Część terenu prowadząca do dzisiejszego przystanku kolejowego była niedostępna, ponieważ stok góry schodził aż do rzeki Poprad.
historia uzdrowiska zatoczyła koło
Decyzję o budowie linii kolejowej podjęł Parlament CK Austrii w Wiedniu w 1873 roku. Do prac budowlanych sprowadzono doświadczonych robotników, w tym kamieniarzy z Italii i Tyrolu. W miejscu zw. Andrzejówką, na południowej stronie tunelu, zbudowano osiedle drewnianych baraków dla robotników, którzy spędzili tam prawie trzy lata. Historia tunelu zapisuje dwie wysadzki: pierwszą dokonaną przez oddziały Wojska Polskiego we wrześniu 1939 roku, a drugą przez Niemców pod koniec działań wojennych w styczniu 1945 roku, gdy wycofując się zmasakrowali infrastrukturę kolejową w dolinie Popradu. Tunel ostatecznie został odbudowany i wznowiony w 1948 roku, obecnie mający długość 513 metrów.
Wśród robotników pracujących przy budowie tunelu był również Włoch o nazwisku Cechini. Można powiedzieć, że historia uzdrowiska z XIX i XXI wieku ma swoje wspólne ogniwo w rodzinie Cechini. Kamieniarz o tym nazwisku przybył do Żegiestowa z Włoch w 1873 roku, aby pracować przy budowie tunelu i linii kolejowej, które miały przyczynić się do dalszego rozwoju uzdrowiska. Dziś współczesni potomkowie tej rodziny starają się przywrócić dawny blask opuszczonego i zaniedbanego przez państwo kurortu.
Nowa perspektywa
Po śmierci Karola Medweckiego, majątek zakładu przejął wnuk Ignacego Medweckiego, inż. Julian Krynicki. W 1899 roku pożar dwóch najlepiej umeblowanych pensjonatów Żegotki i Karolówki, oraz pęknięcie zbiornika betonowego z wodą mineralną tuż przed nowym sezonem, podkopały egzystencję Juliana Krynickiego.
W 1906 roku żegiestowski zakład został odkupiony przez wspólników, ks. prof. Michała Żygulińskiego i Stanisława Więckowskiego z żoną Wiktoryną. Nowi właściciele starali się usilnie o rozwój zakładu zdrojowego. Odbudowali strawione pożarem pensjonaty: Żegotkę i Karolówkę. Więckowski wzniósł pierwszy w nowej części uzdrowiska, przy drodze z przystanku kolejowego, pensjonat nazwany od swego imienia Stanisławówka. W 1907 roku rozpoczęto i po roku zakończono budowę, położonego pięknie na zboczu Czerszli, kościoła zdrojowego pw. św. Kingi według projektu Jana Zawiejskiego. W roku 1909, w stulecie urodzin Juliusza Słowackiego, odsłonięto tablicę ufundowaną przez kuracjuszki – „kobiety polskie”.
I wojna światowa
Kolejnym trudnym okresem dla Zdroju były lata I wojny światowej. Choć kurort szczęśliwie uniknął okupacji wojsk carskich, to wywołany przypadkowo przez żołnierzy węgierskich kolejny pożar strawił kilka okazałych budynków.
Wojna paradoksalnie przyniosła uzdrowisku coś dobrego. Z rozkazu komendy wojsk austriackich wycięto nad tunelem kolejowym duży obszar lasu, odsłaniając najpiękniejszy widok na przełom Popradu, tworzącego w tej okolicy jakby dwa półwyspy, tak zwane Łopaty: Polską i Węgierską, obecnie Słowacką.
W 1911 roku została uruchomiona elektrownia i wodociągi. Oświetlone zostały nie tylko domy, lecz także aleje spacerowe. Kuracjusze przybywali do uzdrowiska głównie w celach leczniczych. Właściciele, starając się o nowych gości, wprowadzali nowoczesne zabiegi lecznicze, w tym między innymi: gorące irygacje, masaże, zabiegi elektryczne oraz nową dietę opartą na żętyce i poziomkach.
Lata wojny oraz ogólny upadek materialny odbiły się także na właścicielach uzdrowiska. Kiedy w pierwszych latach po odrodzeniu państwa polskiego rozpoczął się ogromny kryzys finansowy, właściciele zdrojowiska postanowili sprzedać ten uroczy zakątek. W 1920 roku uzdrowisko przejmuje spółka, składająca się z sześciu udziałowców.
Uzdrowisko Rzeczypospolitej
W grudniu 1923 roku Żegiestów-Zdrój, na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów, otrzymał status uzdrowiska posiadającego znamię użyteczności publicznej. W latach 1924-1929, dzięki uzyskaniu preferencyjnych dotacji i kredytów ze Skarbu Państwa, spółka przystąpiła na szeroką skalę do rozbudowy uzdrowiska, zmieniając jego styl architektoniczny ze szwajcarskiego na modernistyczną architekturę, którą projektanci postrzegali jako nowoczesną i dostosowaną do oczekiwań użytkowników. W krótkim czasie powstały budynki charakteryzujące się prostotą, pozbawione dekoracji, które sprawiały wrażenie domów pudełek i domów okrętów, z płaskimi dachami i dużymi oknami. Zbudowana została również infrastruktura techniczna, zaprojektowana z myślą o potrzebach nowoczesnego uzdrowiska, obejmująca własną elektrownię oraz kanalizację.
Nowi właściciele zdroju
Fascynująca historia uzdrowiska!
W 1920 roku uzdrowisko zostało zakupione przez spółkę, składającą się z sześciu udziałowców. Na początku częste zmiany partnerów nie sprzyjały rozwojowi zakładu. Dopiero gdy większość udziałów przeszła w ręce Jędrzeja Krukierka, zakład zdrojowy zaczął powoli się podnosić. Ta kolejna szansa na rozkwit była owocem trudu, jaki włożyli Ignacy i Karol Medweccy. Teraz Żegiestów-Zdrój znalazł się w rękach wizjonerów i ludzi czynu.
Dom Zdrojowy
Wielkim osiągnięciem spółki było ukończenie budowy w 1929 roku gmachu Domu Zdrojowego, zrealizowanego według projektu renomowanego architekta dr. Adolfa Szyszko-Bohusza, który był profesorem Akademii Sztuk Pięknych. Nowy budynek stał się centralnym punktem w Żegiestowie-Zdroju, pełniąc funkcje uzdrowiskowe, kulturalne i gastronomiczne. Kurort zyskał na popularności i stał się atrakcyjnym miejscem do inwestowania.
Nowe Łazienki Mineralne
W 1924 roku powstały nowe Łazienki Mineralne, dla których dwa lata później wykonano odwiert wody leczniczej o bardzo silnym składzie szczawy żelazisto-magnezowo-wapniowo-sodowej. Zdrojowi nadano nazwę "Andrzej" na cześć Jędrzeja Krukierka – odwiert był eksploatowany do 1972 roku. Zlikwidowano parowy, zgodnie z marzeniami Juliana Krynickiego, co przyczyniło się do powstania dużego deptaku, którego brak wcześniej stanowił odczuwalną niedogodność.
Lata 30. XX wieku
W latach trzydziestych XX wieku powstało wiele nowocześnie zaprojektowanych prywatnych pensjonatów. Znany krakowski adwokat, dr Adolf Urban, wybudował luksusowy pensjonat Warszawianka. Pensjonat Zamek został wzniesiony przez emerytowanego pułkownika Edwarda Wojdatta, a Pensjonat Polonia powstał z inicjatywy pani Ondruszkowej. Natomiast pensjonat dietetyczny Sanato został zbudowany przez dr. med. Piotrowskiego, a willę Elżka postawiła pani Niedźwiecka. Wszystkie te obiekty powstały w pobliżu przystanku kolejowego na słonecznych stokach Czerszli. Z drugiej strony uzdrowiska, u podnóża Kiczery, wzdłuż muszyńskiej drogi, wybudowano pensjonaty: Światowid i Malutką. Willę Biały Orzeł wybudował poseł na Sejm II RP, były prezydent Lwowa, inż. Jan Brzozowski. W 1929 roku rozpoczęto budowę kolejnego gmachu, który później nazwano Prometeuszem; właścicielem był lekarz zdrojowy, Ludwik Kotulski, a budowa zakończyła się dopiero w 1960 roku. W parku zdrojowym, w pobliżu kościoła zdrojowego, rodzina Krukierków wybudowała willę Orlątko, która obecnie jest jedynym drewnianym budynkiem w uzdrowisku. Dzięki staraniom Bronisławy Styfii, wzorując się na Krynicy, w 1933 roku w parku, tuż nad deptakiem, postawiono pomnik z figurą Matki Bożej.
Łopata Polska
W odległości 2 km od centrum uzdrowiska znajduje się półwysep utworzony przez meandry Popradu, znany jako Łopata Polska. Na początku XX wieku teren ten był słabo zagospodarowany, porośnięty lasem, łąkami i polami uprawnymi, z niewielką zabudową gospodarczą tylko przy samej dolinie. W latach trzydziestych na tym malowniczym obszarze, otoczonym z trzech stron przez meandrującą rzekę, powstało sanatorium dla księży greckokatolickich, zwane Księżówką, oraz Pensjonat Irena, wzniesiony w 1932 roku przez adwokata z Rozwadowa, dr. Jana Jaroszewskiego, który był aktywnym działaczem niepodległościowym i współtwórcą Republiki Tarnobrzeskiej, mało znanego wydarzenia w historii Niepodległej Polski. Willę Wandę wybudował dla swojej córki poseł II RP Jan Choiński-Dzieduszycki, a Willa Rydz powstała dzięki staraniom Stanisława Janika. W willi Alojzówka w latach 30. XX wieku mieściła się strażnica Straży Granicznej. W lesie na Łopacie Polskiej, niedaleko domu ogrodnika, obecnie zwanego Domkiem Krysi, corocznie harcerze z chrzanowskiego hufca organizowali swój obóz, rozbijając namioty.
Wybuch II wojny światowej
Historia uzdrowiska podczas II wojny światowej była tragiczna. Lata okupacji spowodowały przerwanie działalności uzdrowiskowej na okres ponad dekady. Uzdrowisko padło ofiarą grabieży i dewastacji. Najważniejsze budynki w Żegiestowie-Zdroju zmieniły swoje przeznaczenie: Dom Zdrojowy przekształcono w ośrodek szkoleniowy dla młodzieży niemieckiej zrzeszonej w Hitlerjugend. W latach 1941-1943 stał się szpitalem wojskowym, a w ostatnich latach okupacji przekształcono go w szkołę policyjną. Nowoczesny budynek Wiktor, który bardzo imponował niemieckim dygnitarzom NSDAP, został zaadaptowany na szkołę partyjną oraz ekskluzywne miejsce wypoczynku dla najwyższych rangą dygnitarzy. W okresie okupacji Wiktor był znany jako Dom Goeringa.
budowa domu wypoczynkowego Wiktor
Na Łopacie Polskiej w 1936 roku rozpoczęto budowę nowoczesnego i komfortowego gmachu, będącego domem wypoczynkowym dla pracowników umysłowych koncernu naftowego Małopolska. Na cześć prezesa tego koncernu, Wiktora Hłasko, obiekt nazwano Wiktor. Budynek został oddany do użytku w 1937 roku. Projekt budynku został opracowany przez lwowskich architektów: profesorów Bagieńskiego i Wardzałę. Architektura domu wczasowego Wiktor stanowiła wyrazisty akcent w dziedzinie projektowania modernistycznych obiektów w II Rzeczypospolitej. Wspaniała bryła budynku stała się symbolem architektury Polski międzywojennej. Obecnie budynek pełni funkcję sanatoryjną.
Sanatorium Wktor i Pensjonat Irena
Rodzina Cechini nabywa od Funduszu Wczasów Pracowniczych budynek Sanatorium Wiktor. Po gruntownym remoncie, budynek ponownie przejmuje funkcje uzdrowiskowe. Dodatkowo, w 2013 roku na Łopacie Polskiej ponownie otwarty zostaje pensjonat Irena.
To nowy etap w historii uzdrowiska.
Okres powojenny
Po zakończeniu II wojny światowej udziałowcy przedwojennej spółki podjęli próbę wznowienia działalności uzdrowiskowej. Niestety, polityka władzy ludowej oraz brak funduszy pokrzyżowały plany przywrócenia kurortu do dawnej świetności. Po wojnie budynek domu wczasowego Wiktor został przekształcony w dom dziecka dla sierot powstańców warszawskich. Większość budynków w uzdrowisku została przejęta przez władze komunistyczne pod różnymi pretekstami i przeznaczona do własnych potrzeb. Od 1950 roku działalność uzdrowiskowa została wznowiona przez państwowe instytucje uzdrowiskowe oraz zakłady pracy.
oficjalna strona uzdrowiska
Uzdrowisko Zegiestów-Zdrój 2023
Copyright © 2023